Originally Posted by
Unregistered
Nime uchun Turkiye Uyghurlarni yuksek awaz bilen qolliyalmaydu?
Hazirqi Turkiye – Uyghur munasiwetlirining shekillinishning arqa korunishi we netijisi.
Nime uchun Turkiye Uyghurlarni yuksek awaz bilen qolliyalmaydu?.Meningche bu meselige iniq,chushunushluk qilip jawap birish uchun gepni biraz uzaqlardin bashlashqa toghra kilidu.
Turk millet Chanaq qel’e urishida yazghan tarixi dastanliri we uningdin kiyinki qurtulush (azatliq) urushi mezgilide korsetken qehrimanliqliri ,qorqmas jasareti we tiz pukmes wetenperwerlik rohi bilen qolgha kelturgen shanliq ghelibisining netijiside 1923.10.29-kuni Turkiye jumhuriyetining qurulghanliqini dunyagha jakarlidi.Gherp doletliri amalsiz bu yash jumhuriyetni itirap qilghan bolsimu,ularTurklerning otmushtiki shanliq tarixini,Osmanli zamanidiki doletchilik qabiliyiti we tejurbelirini hem shundaqla weten qutuldurush urushining aldi-keynidiki korsetken baturlighi ,qorqmas wetenperlik rohini yaxshi chushunup yetkenligi uchun,bu yash doletni kontorulsiz halda oz ixtiyarigha erkin qoyiwetidighan bolsa yene qisqa waqittin kiyin alemni malem qiliwetishidin xatirjem bolalmay bu doletning put-qolini chushep erkin tereqqi qilishigha tosalghu bolush uchun stratigiye belgilidi we yolgha qoydi,mesilen 1923.07.24-kuni imzalan’ghan Lozan anglashmisi bilen Turkiye Jumhuriyeti we uning dingiz ,quruqluq chigiraliri ,xelqara sehnediki hoququliri we orni resmi itirap qilin’ghan bolsimu bezi mohim bolghan cheklime we mejburiyetler qoyuldi,mesilen Turk boghazlirining igilik hoquqi,bashqurush shekli meselisi,Arallar meselisi (hazir talash – tartish boliwatqan 12 araldin bashqa arallar kozde tutilidu), Turkiyening sheriqidiki zimin we chigralar meselesi hem oz yer asti bayliqlirini xalighanche qollunalmasliq qatarliqlar.uningdin bashqa gherp doletliri Turkiyening her jehettin tereqi qilishigha yardem qilghan bolsimu u yardemlerni daim melum bir shertke baghlidi,mesilen meshhur “Marshal yardimi”.2-dunya urushidin kiyin Amerika Yawropaning tiz eslige kilishi we tereqqi qilishi uchun nahayiti kop meblegh ajirtip uni “Marshal yardimi”nami bilen putun Yawropa doletlirige yardem teriqiside tarqatqan idi we Turkiyemu bu yardemdin behriman bolghan bolup,Amerika ,Turkiyege neq ixtizadi yardem ornigha iskilatlirida bisilip qalghan yimek-ichmek,sitilmay qalghan yiza igilik mashinaliri we kiyim –kichek digendek nersilerni bergen bolup Turkiye buning qarshilighida ozining emdila tereqqi qildurushni oylishiwatqan we kelguside ishqa ashurmaqchi bolghan ighir sana’et pilanidin waz kichishke mejburlan’ghan,shu qatarda kelguside tereqqi qilish potansiyali bolghan awtomobil we hawachiliq sana’etimu boshugidela boghuwetilgen we Turkiye bir dihqanchiliq doliti bolushqa qistalghan.bundaq misallarni yene koplep kelturishimiz mumkin,gepning qisqisi gherp doletliri her xil yardem name astida bezi yoshurun,bezen ashakara halda Turkiyeni tarda qistap gep anglaydighan “mulayim uka” bolushqa zorlidi.
2-dunya urushidin kiyin Sewit ittipaqining,Turkiyedin Zemin telep qilishi we bezi siyasi bisimliri seweplik Turkiye Sewit ittipaqini ozige tehdit dep qarashqa bashlidi hem NATOgha eza bolush uchun murajet qildi,NATO mu Turkiyening Koriye urushida korsetken qehrimanlarche xizmetlirining mukapati supitide we komunizimning yiyilmasini tizginlesh mexsitide 1951-yili 2-ayning 18-kuni NATO ezaliqigha qobul qildi,shuning bilen Turkiyemu Sewit tehditidin qutulghan we gherpke yiqinlishishning mohim qedemliridin birni atqan boldi,NATO standartlirigha maslishish uchun Turk armiyesining qurallirini zamaniwilashturush we jeng maharitini osturush jehette kop tirishchanliqlar korsutuldi,bu weziyet Turkiye uchun tolimu yaxshi bir ehwal bolghan bolsimu likin yillarning otushi bilen NATO ichidiki Gladiyochi kuchler hem mushununghgha oxshash bezi doletlerge wekillik qilidighan sirliq kuchler Turk armiyesidiki yuquri derijilik generallar we büyrokratlarni ozlirige qaritiwelip shularning qoli bilen Turkiyening ichki ishlirigha arlishiwelip,demokiratik usulda xelq saylimi bilen hakimiyet bishigha kelgen hokumetlerning erkin iradisi boyunche dolet bashqurshigha tosqunluq qilishqa we cheklime qoyushqa bashlidi.
1959-yili 7-ayning 31-kuni Turkiye ,Yawropa ixtisadi birligige ( Yawropa birligining deslepki qedemdiki shekli yaki atilishi) eza bolush uchun iltimas qildi,Yawropa ixtisadi birligimu bu iltimasni qobul qilip bundin kiyinki jeryanning tereqqiyati uchun koplep sohbetler ilip barghan bolsimu we 200 qitimdin kop konfiranslar ichilip her xil anglashmalar tuzulgen bolsimu ,siyasi , ixtisadi we herbi kuch jehette Turkiyening 1/10 gimu teng kelmeydighan bezi doletlerni qobul qildi yu epsuski taki hazirghiche Turkiyeni ,hazirqi ismi bilen Yawropa birligige qobul qilmidi,bu jeryanda Turkiye Yawropa birligining nizamnamisidiki kopligen shertlerni orundighan bolsimu Xiristiyan Yawropa Musulman Turkiyeni her da’im ittirip,axmaq qilish ( Turkche oyalash) siyasiti yurguzdi,bu seweptin Turkiye bilen Yawropa birligi arisida kop qitim yamanlishish we yarishishlar boldi.Turkiyening jughrapiyelik we stratigiyelik orni intayin mohim bolghini we rayunda potansiyali kuchluk bir aktior bolghini uchun, Dunyani bolupmu ottura sherqni kontirol qilimen digen herqandaq bir dolet yaki kuch Turkiye bilen anglishishqa we yiqinlishishqa mejbur,shu seweptin Yawropa birligi ya Turkiyedin waz kichelmidi ya mutleq kop nopusi musulman bolghan bu doletni ezaliqqa qobul qilmidi,bir ottura yol tipishqa urunup korgen bolsimu bu piker meghlup bildi.
Meyli NATO bolsun meyli Yawropa birligi (YB) bolsun yaki ular wekilligini qiliwatqan gherp doletliri bolsun kuchluk bir Turkiye istimeydu,shunga ular her pursette NATO chi genirallar,Turk tilida sozleydighan ”gherp ashighi” siyasetchi we dolet ademliri wastisi bilen Turkiyening aldini tosap he dise sun’i kirzis yaritip Turkiyeni mang dise mangidighan ,tur dise turidighan,sizip Bergen siziqtin chiqmaydighan qorchaq haligha kelturup qoydi,qachanki Turkiye erkin iradisi bilen bir qarar almaqchi bolsa u setilma büyrokratlar Ataturk maskisigha orniwelip muhalipet supitide otturgha chiqip her da’im buzghunchiliq qildi,hetta bolmighanda ishni herbi siyasi ozgurushkeche ilip bardi.netijide Gherp doletliri her pursette Turkiyeni kichik chushurup bu doletni “uka”,ozlirini “aka” supitide korup,Turkiye dolitige “kisel adem” muamilisi qilip keldi,da’im chift standard (ikki yuzlimechilik) qilip xorlash kozi bilen qarap keldi.Hetta bir zamanlarda rehmetli Ejewit dolet memurlirining mu’ashni biridighan’gha pul yoq, qerz pul ilish uchun Yawropada 6 doletke ziyaretke chiqqanda hichkim yuzige qarimighan idi,axirda amal yoq “sadiqe” supitide alghan 500 ming dollar bilen yurtigha qaytqan idi.Bu xil xorlinishlar yillardur Turkiyediki esli “milli” bolghan kopligen siyasetchi dolet ademlirini kop rahetsiz qilghan bolsimu ular charesiz qalghan,ozgertishke urunup baqqanlarmu meghlup bolghan.meselen,rehmetlik Adnan Menderes,Turgut Ozal,Nejmettin Erbakan hoja qatarliqlar.Turkiye tashi siyaset jehette sapla mudapiyelinish,ozini qoghdash bilenla cheklinip qalghachqa yurt tishigha ichilish pursiti tapalmighan ,shu seweptin 30 yildin kop waqit PKK ghimu ejellik zerbe birelmey u teshkilatning tiximu kingiyip kitishining we 40 minggha yiqin ademlerning naheq olushining aldini alalmighan.
2002-yili 11-ayning 3-kuni Turkiyede AKP saylamda ghelbe qilip hakimiyet bishigha chiqti,u kunlerde “emdi Turkiyede herqandaq bir ish burunqigha oxshimaydu”digen bir shu’ar bilen yolgha chiqqan Rejep Tayyip Erdoghan bashchilighidiki AKP hokimiti otmushtin sawaq ilip qet’i irade bilen asta-asta,emma puxta qedem we tashi kuchlerni urkutmeslik uchun ihtiyatchanliq bilen ish korup Turkiyening teqdirini ozgertish uchun teyyarliqqa bashlidi.Bu jeryanda ozini YB ge sewda,NATO gha ashiq korsitip turup Turkiyede nurghun islahat ozgurushler ilip bardi,hul-eshe qurulushi sur’itini tizleshturdi,xelqning konglini utup arqa-arqadin saylamda ghelbe qildi,herqanche tashqi mudahile bolsimu pul paxallighini tugutush uchun kop gheyret korsetti,bu jeryanda ghelbe qilghan eng mohim ishidin birsi bolsa eskerning hokumet ustidiki kontirolini we tesirini ayaghlashturdi we bashqa demukiratik doletlerge oxshash Turkiyedimu eskerler Hokumetning we parlamentning aghzigha qaraydighan boldi,ongoshluq halda bashqanliq sistemini yolgha qoydi,yene bir mohim ishi bolsa astirittin bus chiqarmay puxta plan we teyyarliq qilish arqiliq herbi sana’etning tereqqiyatini tizleshturdi,qisqighina onnechche yil ichide Turkiyening qural-yaraq jehettiki eslidiki 75% chetke muhtaj bolush weziyitini bu yil itibariyle 22% ke chushurdi,Rosiyedin S - 400 hawa mudapiye sistemini setiwelish arqiliq bir tereptin ozining dolet mudapiyesini tiximu kuchlendurse yene bir tereptin dushmenlirini rahetsiz qildi,bu ewzelliklirini tashqi siyasettimu korsutup burunqi mudapiyelinish siyasitidin dunyagha ichilish siyasitige qarap yuzlendi,Turkiye bu kiyinki 5 yil mabeynide ozining dolet bixeterligini we milli menpe’etlirini qoghdash uchun kopligen yurt tishi eskiri operasyonlarni ilip birip ozining kuchini dunyagha namayan qilsa yene bir tereptin xelqara qanunlar ichide Libya bilen imzalighan “Deniz Yetki Alanları Mutabakatı”( Dengiz teweliki hoquqi anglashmasi) arqiliq diplomatiye kuchini korsetti.Turkiye Aq dengizda quruqluq chigarasi eng uzun dolet bolsimu bezi gherp doletliri we xoshna doletler adetliri boyunche Turkiyeni kozge ilmighan asasta heqqi bolghan Aq dengizdiki mol bayliqlardin mehrum qaldurush uchun oyunning tishigha itermekchi boliwidi.Turkiye buningghimu layiqida jawap biriwatidu.Dunyagha hem “eski kisel Turkiye yoq”,doletler arasida “aka-ukaliq” munasiweti emes eksinche oz-ara hormet asasida baraberlik we ortaqliq munasiweti bolushi kirek,otmushteki “soska” bilen aldash siyasiti emdi aqmaydu dep mesaj beriwatidu.Bu ehwal TR ning dostlirini xushal qilsa dushmenlirini kop biaram qildi,Shundaq bolishigha qarimay gherp doletliri ozlirining kona adetliri boyunche her pursette TR ni qarilashni,bisim qilishni dawamlashturup keldi,ozliri esirlerdin buyan ijra qilip kelgen bir siyasetni yaki bir hamlini TR qilsa ikkiyuzlimelik bilen muamile qildi,mesilen,gherp doletliride birmunche doletler bashkanliq sistimisi bilen idare qilinidu,emma nowet TR gha kelgende puti koygen toxudek olturalmay qilishti,yillar awal Geritsiye S – 300 hawa mudapiye sistemi setiwalghanda putun dünya we NATO hichqandaq bir awaz chiqarmighan idi,emdi TR bolsa S – 400 hawa mudapiye sistemi setiwalghan idi,putun gherp doletliri we NATO jinggha toxtimaydighan bahaniler bilen TR ni cheklep her xil ambargo tehtidi bilen bisimlarni qiliwatidu.Yawropaning bugunki yüksek standartiki rahet turmush seweyisining asasi 16-esirde bashlan’ghan Afriqadiki qul sodisi,uningdin kiyinki qirghinchiliq bedelige irishken talan-taraj we bulangchiliqqa we kunumizgiche dawamlishiwatqan kontiroli hem tesir kuchige tayinidu,emma TR oz chigralirining da’imliq bixeterligi uchun Suriyege ,Iraqqa kiriwidi,derhalla tajawuzchi ,ishghalchi dep eyiplendi,uydurulghan 1915 yildiki atalmish Ermini qirghinchiliq yalghani bilen bo-bo qilip putun Turk xelqini günahkâr korsitip keldi.Gep uzarap ketti,kechurunglar,gepning qisqisi Turkiyediki bu tuyuqsiz ozgurushler,dunyagha meydan oqushlari ezeldinlam biz Turkiyening “akisi” dep kelgen doletlerni kop biaram qildi,ular tebi’i Turkiyening bu kuchini qobul qilishni xalimidi,hem aldirap xalimaydu,zaten qobul qilsa idi bu gherp doletliri bilen TR arisidiki nurghun meseliler ozligidin hel bolghan bolatti,emma ularning bu weziyetke adetlinishi uchun biraz waqit kirek,jeryan kirektek qilidu.
Yuqarqidek amillar netijiside bara – bara gherp dunyasi bilen Turkiyening arisi ichilishqa bashlidi we dushmenlikler ozini korsutushke bashlidi,Turkiyege bolghan siyasi bisim hem ixtisadi ambargo xewerlirining ayighi uzulmey kilishke bashlidi,Turkiye bir musteqil dolet bolush supiti bilen da’ima dünyada ozining siyasi we stratigiyelik ornini tengshep turushqa mejbur,Turkiyening jughrapiyelik orni nahayiti mürekkep bolup ,4 terepidiki dengizda biliqlar xushal-xoram usul oynap turidighan Islandiye yaki Ying Zelandiyege oxshimaydu,etrapidiki doletlerning hemmisi Turk dushmini,shu seweptin Turkiye dünyada yitim qalsa bolmaydu,bu xil weziyette gherp dunyasi bilen arasi buzulghan Turkiye mejburi halda,bezi mesililerde oz iradisige xilap bolsimu dolet menpe’eti we milli menpe’etliri ijabi bezi qurbanliqlarni birish bedilige sherqqe yuzlinishke mejbur boldi,shu seweptin xelqara siyasi sehnide ozining ornini Rosiye,Xitay we Iran ittipaqida izdeshke toghra keldi hem turluk kilishimler arqiliq ular bilen diplomatiye munasiwetlirini tiximu kuchaytip bezi xelqara meselilerde ortaq heriket qilish arqiliq bezi mujburiyetlerni ustige alghan boldi.Suriye meselisi,Libya meselisi ,Aq Dengiz we Uyghur meselisi …. Qatarliqlarda biz buni korduq.shu seweptin,gherp dunyasida Uyghurlar meselisi xeli kuchluk ghulghula qozghighan bolsimu TR hokimeti kozini yumuwilip jim turiwaldi yaki jim turiwalghandek qildi,sukutte turiwelip yüksek awaz bilen,aktipliq bilen qolliyalmidi,Turkiyening bu mu’amilesidin xuddi zor kopchillik Uyghurlargha oxshashla shexsen menmu narazi bosammu epsus herqandaq bir dolet ozining milli menpe’eti meselisige kelgende bashqilarning koz yishigha qarimaydu, shu seweptin TR hokimetining Uyghurlargha tutqan bu mu’amilesi siyaset ijabi,xelqara kilishimlerde ustige alghan mejburiyetlerining kiregi bolup bu Uyghurlarni qollimaydu menisige kelmeydu,her ishning bir waxti we ret tertiwi bolidu.
Xosh,emdi esli sozge kileyli,Turkiye Uyghurlarni qollamdu?meningche elwette qollaydu,Turkiye hokimitimu qollaydu,komünist iqimigha mensup az sandiki kishilerdin bashqa putun xelqimu qollaydu,bazen ashkara qollaydu,bazen yoshurun qollaydu,70 yildin beri bu ispatlandi,Turkiye orta Asiyadin qalsila Uyghurlar eng kop olturaqlashqan dolet,bishigha kun chushken herqandaq bir Uyghurning birinchi bolup eqlige kilidighan doilet,Turkiye dolitimu Turkiyege kelgen herqandaq Uyghurgha,meyli u qanunluq yol bilen kelsun yaki qanunsiz yollar bilen kelsun quchaq ichiwatidu,noweti kelgende wetendashliq beriwatidu yaki iqamet biriwatidu,Uyghurlar otkezgen ushshaq-chushek ishlargha koz yumuwatidu,qisqisi dunyaning hichbir doliti bermigen imtiyazlarni we qolayliqlarni Turkiye beriwatidu,qerindashliq mihrini yetkuzuwatidu,bizning Turkiyedin renjiydighan hichqandaq heqqimiz yoq,bezi bir Uyghurlar azraqla bir ishi onggha tarmisa derhalla Turkiydin yamanlaydu,Turklerning qerindashlighini inkar qilidu,emma meningche oxshash ehwal shu qerindashlarning bishigha Arjantinda yaki meksikada yaki xalighan bashqa bir dolette kelse qilche xapa bolmaydu,chunki nahayiti yaxshi biliduki u doletler u qerindishimizgha qerzdar emes hem eqribamu emes,emma Turkiyedin yamanlaydu,nime uchun?aghzida herqanche Turklerni inkar qilghan bilenmu konglining chongqur bir yiride bir yeqinliq his qilidu,oz koridu,shu seweptin bolsa kirek xuddi otkuzup qoyghandek ushshuqluq qilidu.xuddi bir ishta bir tonumughan ademdin yardem alalmisaq hich xapa bolmaymiz,emma bir yeqinimizdin yardem alalmisaq uninggha xapa bolup batnap qeyidaymiz,ashundaqla bir ish.undaqta sorushunglar mumkin,Turkiye az sanda bolsimu Uyghurlarni Xitaygha qayturup berdi,kopligen Uyghurni sewepsizla tutup ketti,buninggha nime deysen?
Iniq bolmighan melumatlargha qarighanda hazir Turkiyede 40-50 ming etrapida Uyghur yashaydiken,bu az san emes,buning ichide nurghunliri normal ish-kuntertipi bilen hayat kechuriwatidu,hemminglargha melum bolghunidek TR diki Uyghurlarning terkiwi bek mürekkep,bezi ademlerning kim,nime ish qilidighanliqini iniq bilelmeymiz,anglashlargha qarighanda bezi kishiler melum mexset - mudda’alirigha yitish uchun yaki birliri uchun laxshigirliq qilip,terörist bilen alaqisi bar dep saqchigha melum qilip chiqishturidiken,shexsi och ilish uchun bir-birini chiqishturidighan ehwallarmu bar iken,bezi qerindashlar Xitayning yalghan-yawadaq shikayiti bilen tutulidiken,emma qandaq ehwalda bolishidin qet’i nezer Turkiye bir qanun doliti bolush supiti bilen dunyaning bashqa doletlirige oxshashla bundaq melum qilin,ghan signal we delolargha jiddi qarap korup chiqishqa mejbur,bashta dep otkunumizdek TR ning mürekkep jughrapiyelik orni we hazirqi qalaymiqan dünya siyasi weziyiti buni zorur qilidu,undin bashqa yene arimizda bezi az sandiki jahil,nadan uyghurlarmu bar,dawamliq shatraqliq qilip chataq chiqirip axirda gunani ozidin kormey bashqilardin yamanlaydighan. mesilen,cheklen’gen sezgur torbetlerge kiridighan,dawamliq Suriye we shuninggha oxshash nazuk yerler bilen alaqe qilidighan,yashighan yerliridimu ashiri soz –heriketlerni qilidighanlar,bundaq ishlarmu shu doletning alaqidar orunlarining choqum diqqitini tartidu we bularmu nazaret astigha ilinishi mumkin.meyli qandaq shekilde bolsa bolsun qolgha ilin’ghan bir ademning ishi bir terep bolghuche eng az bolghanda 3-4 ay,bolmisa yillap yitip kitishi mumkin.az sanda bolsimu bir qisim kishiler ya uqushmasliq bilen,ya shu kishige artilghan jinayetlerni inkar qilidighan pakitlarning bolmaslighi sewebidin Xitay-Turkiye ottursidiki kilishim ijabi xitaygha qayturlishi mumkin hem kop epsusu qayturuldi.bezide kominist ideyesidiki sotchining qoligha chushup qalghanlarmu qayturlush xewipige duch kilishi mumkin.netijide shexsen menmu xosh qarshilimisammu bizning iradimizge xilap halda dünya shahmat taxtisidiki bu sirliq chong oyunda, biz heqiqi mahiyitini we sewebini bilip kitelmeydighan ya undaq ya bundaq sewepler bilen pichkalar qurban bolup turidu,shunga buni toghra analiz qilip hem toghra chushunup mubalighleshturwetmesligimiz lazim shundaqla biz Uyghurlarmu nede turiwatqanlighimizgha,nime ish qiliwatqanlighimizgha we nimelerni dewatqanlighimizgha obdan diqqet qilip ozimizni asirghinimiz yaxshi.
( Kechurunglar dostlar,kozqarashlirimni biraz toluq bayan qilimen dep yazma uzap ketti).
Agani
2020 –yili 12-ayning 6-kuni
Nime uchun Turkiye Uyghurlarni yuksek awaz bilen qolliyalmaydu?
Reply With Quote