Ablikim Baqi Iltebir
24-07-07, 18:33
Ablikim Baqi Iltebir
Ejderha Bilen élishqan Ayal
Uyghurlarning musteqilliq herikiti yétekchisi Rabiye qadir toghrisida ochériklar
2005 - yil öktebir
Munderije
Muqeddime
Birinchi bölüm
Ösmürlük dewri
Tewekkül seper
Tasadipiy péshkellik
Xasiyetlik bowaq
Sebiy baliliq
Wehimilik xewerler
Qadirjanning shiriki
Kochida qalghan sahibxan
Gülzarliqqa makanlishish
Tirikchilik yolida
Ishchan qiz
Apetlik yillar
Sürgündiki balilar
Ikkinchi bölüm
Ata ـ ana, perzent söygüsi
Yéngi makan
Perishte qiz
Elـchi keldi
Alte balining, mehellining anisi
Adaletsiz sotning rehimsiz hökümi
Pul tépish asan eqil bolsa
Ilim ehlige hörmet
Manga batur oghlan kérek
U manga mensup
Bir körüp ashiq boldum
Weten azat bolghanda
Qachqun kélin
Beriket epkelgen kélin
Atushning yoli yaman, toshuydu otun, saman
Ãœrümchige makanlishish
Döng köwrüktin xantengrigiche
Ãœchinchi Bölüm
Hayat üchün köresh
Tunji qedem
Rabiyening aililikler binasi
Rabiye qadir soda sariyi
Uyghur binakarliri
Ghaz yiseng ördekning péyida bol
Béyjingdiki yermenke
Xelq'araliq yighin sehniside
Qedimiy yipek yolining yéngi karwan béshi
Urumchide bél gaytisni kütüwélish
Amérikigha seper
Xitay emeldarliri bilen söhbetler
Chong ishlarning mexpi pilani
Uyghurning qayashi Uyghur
Ming ana hessidarliq shirkiti
Xitay siyasiy kéngesh zalida
Asmanda tor, yerde qapqan
Ah, balilirim, men silerge qerzdar
Tötinchi bölüm
Zindandiki 2045 kün
Sirliq tuzaq
Türmidiki tunji kéche
Birinchi qétimliq soraq
Tehdit we nale
Toqquz künlük achliq körishi
Ejiba, axirqi uchrushushmu ?
Ölümdin qaytqan perishte
Achköz ghaljir itlar
Bir texse leghmen yewalsam...
Yaghliq chekken gunahmu ?
Roshen'gülning intiqami
Qarangghu kamirdiki shirin xiyallar
96 yashliq siyasiy mehbus
Gülnisaning gunahi
Türmidiki " haywanatlar baghchisi "
Chaghandiki öch élish
Yoruq dunyadiki ümid nuri
Xatime
*******************************
Muqeddime
2005 ـ yili 3 ـ ayning 17 ـ küni chüsh mezgili, ürümchi.
ـ dang, dang, dang, ـ tuyuqsiz qattiq urulghan türme ishikining awazi, közini yérim yumup, ichide dua qiliwatqan Rabiye qadirni bekla chöchütiwetti. U béshini kötirip kariwitidin qopqiche, kamirning ishiki sharaqlap échilip, uchisigha qapqara kastum, burulka kiygen bir top kishini bashlap kamirgha kirgen gundipay xotun warqiridi :
ـ mehkum Rabiye, nerse ـ kérekliringni tiz yighishturup biz bilen mang !
- Rabiye acha aman bolung !
- allahqa amanet Rabiye xénim ! - mehbus ayallar warqiridi.
Uzun yil yatqan mehbuslar tolimu segek kélidu, ular bir ishning shepisini tuyghandek yaki " xalayiq, guwah bolunglar, Rabiye qadirni epkétiwatidu " démekchi bolghandek, tamaqtin kéyin kamirlirida yatqanlarning hemmisini hoshyar bolushqa chaqirdi.
Türmide bérilgen buyruq shertsiz we tiz bija keltürülüshi kérek, bolmisa jinayetchining ishi chataq. Rabiye qadir kiyim ـ kécheklirini térishtüriwatqanda, qarap turghan qara kiyimlik kishilerning birining pichirlishidin kiyin, gundipay xotun yene warqiridi :
ـ mehkum Rabiye, boldi qil, tiz bol, özeng buyaqqa chiq!
Soraqchilarning we gundipaylarning kéche ـ kündüz démey soraqqa yaki ichi pushup qalsa mazaq qilip gep sorashqa haydap chiqishlirigha könüp qalghan Rabiye kamirdin chiqip etrapqa qarap heyran qaldi. Qalghan hemme kamirlarning aldida, puqrache kiyin'gen saqchilar sürlük qarap turatti. Rabiyening keynidin iz bésip egiship kéliwatqan qara kiyimlik, bestlik, yéshi chong saqchilar bolsa turqidin béyjingdin kelgendek qilatti. Ular tolimu qorqunchluq idi. Türme ishxanisi aldida bolsa téximu köp saqchilar turushatti. Rabiyeni türme ishxanisigha bashlap kirgen gundipay öre turghan igiz boyluq yashan'ghan, puqrache kiyin'gen saqchining isharitidin kéyin chiqip ketti.
ـ Rabiye qadir, kiyimliringni sélip tiz yötkiwal ! Biz sanga yéngi kiyim élip kelduq.yolgha chiqimiz, ـ dédi chirayidin emeldar ikenliki chiqip turghan héliqi igiz boyluqi qopal emma yumshaqraq teleppuzda. Rabiye qadir alte yildin buyan atiliwatqan ismining aldidiki mehkum dégen sözning chüshüp qalghanliqigha alahide diqqet qildi ـ de, dérize tereptiki ishkapning keynige ötüp, uchisidiki aldi ـ keynige " jinayetchi " dégen xitayche xet yézilghan kiyimlirini sélip, ular bergen qarikök chapan bilen shimni kiyiwaldi. U ornidin turup béshini kötürüpla, sirtqa qarap chüchüp ketti.türme etrapi hésabsiz saqchilar bilen toshup ketken idi. On nechche saqchi aptomobili otinimu öchürmey jiddiy halette teyyar turatti.
ـ élip ménginglar! Tiz bolunglar ! ـ kimdur biri buyruq teleppuzida sözlidi. Ikki saqchi Rabiyening yénigha keldi ـ de, uning qoligha taqaq saldi we bélikidin tutup sirtqa élip mangdi. Rabiye nege kétiwatqanliqini, néme üchün uni yalghuz élip mangghanliqini bilelmidi. U peqet, tuyuqsiz ölümge buyrulghan jinayetchilernila shundaq jiddiy bir shekilde élip kétidighanliqini biletti. U türme qorasigha chiqqanda, saqchi aptomobiligha chiqirildi. Etrapida qoralliq saqchilar olturushti. Aldidiki saqchi aptomobili ensiz chirqirap belge berdi, qalghan aptomobillar tengla qozghaldi. Türme derwazisi aldigha kelgende, bashliq süpet birsining bom awazda :
ـ hazirdin bashlap türmidin herqandaq kishining talagha chiqishigha, téléfonda alaqe qilishigha ruxset yoq. Mexpiyetlik ashkarilinip qalsa, siler ikkinglar jawabkar bolisiler. Qolingizdiki merkezning yolyoruqida bu nersiler éniq yézilghan, ـ dégen awazi anglandi.
ـ xop rehber, buyruq ijra qilinidu. Hemmige kapaletlik qilimiz. Xatirjem bolung, ـ dep jawab berdi türme bashliqi. Rabiye bu sözlerdin, özining türmidiki mehbuslardinla emes, belki saqchi, gundipaylardinmu mexpiy halda bir yerge élip kétiliwatqanliqini jezm qildi. Türme ishiki aldida saqchilar uning qolidiki taqaqni ilip qaldi. Yüzlerche saqchi aptomobillarda qatarliship yolgha chiqti. Nelerdindur gharqirap yitip kelgen tik uchar ayropilan ularni közitip asmanda teng mangdi.
Alahezel yérim saetlerdin kéyin, aptomobillar toxtidi. Saqchilar Rabiyeni yerge chüshürüp haydap élip mangdi. Rabiye etrapigha nezer tashlap téximu qorqup ketti. Bu jay ürümchi ayrodromi idi. Hemme yerni sürlük jimjitliq basqan. Saqchilar etrapni qorshap turatti. Ular Rabiyeni kütiwélish binasidiki heywetlik bézelgen bir méhmanxanigha bashlap kirdi. Méhmanxanida on nechche neper xitay emeldarliri öre turushatti. Rabiye sepsélip qarap, ularning birersiningmu özi tonuydighan yerlik emeldar emeslikini hés qildi. Qapaqliri türülgen bu emeldar xitaylar Rabiyege xuddi qol astidiki katiblirigha qarighandek diqqet bilen qarashqa bashlidi.
ـ mushu jeynektek Uyghur xotun ـ he ?!ـ déwetti arisidin biri chishlirini ghuchurlitip. Arqidinla ularning hemmisi keynide turghan 60 yashlardiki bir emeldarigha itaetmenlerche telmürüp qarap turushti. Kafi renglik közeynek taqiwalghan bu emeldar közini yumuwélip qolidiki tamakisini zerde bilen shorawatatti. Turqidin nahayitimu chong emeldardek körünup turghan bu kishi, qolidiki tamakisini yerge tashlap putining uchida mijip ـ mijip dessiwetti ـ de, asta méngip Rabiye qadirning yénigha keldi :
ـ jinayitingning qanchilik éghirlap ketkenlikini bilemsen ? Éringning junggogha tölep tügetküsiz ziyan salghanliqini bilemsen ? Xep.... Xep ! Séning bundaq chong bala térip béridighiningni bilgen bolsaq.... Hey..... Merkezning buyruqi...
Béshi ـ ayiqi yoq tapa ـ tenilerdin Rabiye héchnémini chüshenmidi. Xitay bashliq qolini shiltip " epchiqinglar " dégen isharetni qildi ـ de, yene tamakisini tutashturushqa bashlidi. Saqchilar Rabiyeni yan tereptiki kichikkine ishxana öyge bashlap kirdi. Ikki ayal saqchi uning chachlirini, kiyimlirini tüzeshtürüshke bashlidi. Ular hetta somkiliridin girim qutilirini chiqirip, Rabiyening yüzlirige upa ـ engliklerni sürüp qoyushti.
ـ chapsan ! Waqit toshti, ménginglar ! ـ tashqiridin buyruq awazi anglandi.
Herküni kéche ـ kündüzde minglighan yoluchilar uyaq ـ buyaqqa méngip turidighan ürümchi xelq'ara ayrodromi bügün jimjit. Birmu adem körünmeytti. Uchush we qonushlarning hemmisi bikar qilin'ghanliqi, qoralliq herbiy we saqchilarning köplikidin jiddiy herbiy halet yürgüzülgenliki éniq bilinip turatti. Saqchilar Rabiyeni mexsus teyyarlan'ghan ayropilan'gha élip chiqti. Uning töt etrapida 20 - 30 dek qoralliq saqchi uni qorshap olturushti. Etrapidiki saqchilar, Rabiye ayropilan asman'gha kötürülgende uchup kétidighandek ensiz halda uning her bir herikitige sepsilip qarap olturatti. Etrap jimjit, saqchilar sürlük idi.
Ayropilan qozghaldi we asta kötürülüp uchushqa bashlidi, lékin nege kétiwatqanliqi Rabiyege namelum idi.
Rabiye qadirni mexsus buyruq bilen élip mangghan ayropilan üch saettin artuq uchqandin kéyin, asta ـ asta peslep béyjing ayrodromigha qondi. Rabiye qadir ayropilan qozghilip taki qon'ghiche bolghan ariliqta dekke ـ dükke we oxshimighan texmini perezler ichide bash ـ axiri yoq xiyallargha gherq boldi.
Bir insan'gha tikilip qarashqa, külümsirep salamlishishqa we paranglishishqa ruxset qilinmaydighan ürümchi lyudawan, bajangxu türmiliride besh yil yette ay alte kün yétip, insan muamilisidin mehrum bolghan Rabiye, téxi üch kün ilgiri türme ishxanisida ürümchidiki baliliri bilen körüshken idi. Shu küni saqchilar uninggha xitayche bolsimu sözleshke, balilirining sowghatlirini élishqa ruxset qilghan, hetta balilirigha issiq chay quyup bergen idi. Bügün yéngi kiyimlerni kiygüzdi.mana emdi béyjinggha élip keldi.
ـ way xudayim! Érim sidiqhaji bilen, washin'gtondiki besh balam bilen didarlishidighan oxshimamdimen !? Ah xuda! Sanga shükri qildim, peryadimiz yetken oxshaydu, ـ Rabiye shularni xiyal qilip bashqidin rohlinishqa bashlidi. U ayropilan shotisidin chüshkende, etrapidiki saqchi aptomobilliri bilen qorshap turghan qoralliq esker ـ saqchilarni körüp tuyuqsiz yene hoduqti. Rabiye bilen bille kelgen xitay emeldar peske chüshüp aldigha chiqqan xitay emeldarliri bilen jiddiy we soghuq keypiyatta salamlashqandin kéyin, Rabiyeni saqchi aptomobiligha sélip chettiki bir binagha élip keldi. Rabiyeni bashlap mexsus teyyarlan'ghan keng, igiz ishxanigha kirgen saqchilar, yene bir bashliqning aldigha kélip Rabiyeni toxtatti. Bu yerdikiler Rabiyeni bashqiche saxta we sun'iy bir xoshal keypiyatta kütüwaldi. Uni krésloda olturushqa teklip qildi.uninggha xushpuraqliq qiziq chay tutti. Özining diplomatiye ministirliqidin kelgenlikini bildürgen bir neper salapetlik emeldar Rabiyege aldirimay, sozup ـ sozup sözleshke bashlidi :
ـ biz bügün, séni amérikigha ötküzüp bérishke mejbur bolduq. Sen jinayet ötküzgen. Qanun boyiche jazalan'ghan. Bultur jazani bir yil qisqartqan iduq.buyil sirtta 18 ay muddet ichide dawalinishinggha ruxset qilduq. Türmide yatqan waqtingda séni urmiduq, tillimiduq, xorlimiduq. Amérikigha barghanda rast gep qilishingni ümid qilimiz. Bu yerde yene besh balang qaldi, shirkitingde milyon ywenlik sermayeng qaldi.sen tijaretchi, pul tépishqa mahir, amérikigha barghandin kéyin, pul tapimen, tijaret qilimen déseng milyardlap pul tépishinggha yardemlishimiz. Lékin, éringni dorap bölgünchilik ishlirigha arilashsang, aqiwitingni obdan oylap qoyghin. Bu bizning sanga deydighan axirqi sözimiz !
. ـ nahayiti az waqting qaldi, men séning éniq ipadengni anglimaqchimen, jawap bergin ! ـ emeldar yene soridi. Rabiye qadir chongqur hayajan we tesadipiy hoduqush ichide néme déyishni bilelmey qarap turup qaldi.
ـ méning es yadim jayida emes, ganggirapla qéliwatimen, ـ dédi Rabiye asta emma temkin awazda, ـ hazir héchnémini chüshenmidim, bekla hoduqup qaldim, silerge oylapraq, kéyinrek jawap bérey qandaq ?- Rabiye jawab bérishtin özini qachurdi.
Del shu peytte, méhmanxana öyning qosh qanatliq chong ishikidin bir neper amérika diplomati, yene bir neper doxtur ayal bilen bille kirip keldi.ular tolimu meghrur hemde ghalip körinetti.xitay emeldarliri néme üchündur öpür ـ töpür bolup ketti. Amérika diplomati Rabiye qadirgha qarap udul qedem tashlap kelmekte. Rabiye hayajan ilkide titrep turup ornidin turdi we ulargha qarap intilip méngishqa temsheldi.
ـ men amérikining diplomati, bu xanim bizning doxturimiz, Rabiye xanim men sizni tebrikleymen, siz erkinlikke érishtingiz! Sizni bügünla amérikigha ekitimiz.hazir ruxset qilsingiz, doxturimiz salametlikingizni tekshüridu, ـ diplomat ghulichini kérip Rabiye qadirning aldigha keldi. Rabiye hayajan ichide közlirige issiq yash aldi. Bir sékunt waqit ichide özgiriwatqan insaniy qimmitining türtkiside amérika diplomatigha qarap özini atti !
ـ rehmet silerge amérika, rehmet silerge amérika xelqi, rehmet silerge insan hoquqini himaye qilghuchi dunya xelqi ! ـ Rabiye ün sélip yighlap ketti. Amérikiliq doxtur xanim Rabiyening yürek herikitini, nepes yollirini hemde bash qismi besh ezasini inchikilep közitip tekshürüp chiqti. Qapaqlirini türüp qarap turghan xitay diplomatliri we saqchiliri, Rabiye qadir bilen uruq ـ tughqanliridek quchaqliship körüshüp, köz yashlirini tutalmay yighlawatqan amérika diplomatini körüp asta ـ asta bashlirini sanggilitishti.
ـ toxtang ependim, ـ dédi bir xitay emeldari bu qizghin keypiyatni buzup, ـ Rabiyeni silerge ötküzüp béridighan waqit téxi toshmidi. Siler yene 15 minot saqlishinglar kérek ! ـ xitay emeldari Rabiyening bilikidin tartip uni xitay saqchilirining topi ichige ekirip ketmekchi boldi. Ular shundaq qilip bu osal halitidin qutulmaqchi bolghandek qilatti. Amérika diplomati her qanche sözlisimu aqmidi.
ـ kechürüng Rabiye xanim, sizni yene 15 minot malal qilip qoyidighan bolduq. 5 yildin artuq küttingiz, emdi az texir qiling, bulardin biraqla qutulisiz, ـ dédi yash diplomat rawan xitay tilida. U, Rabiyeni taliship tartip turghan qolini qoyiwétip, xitay emeldarlirigha mesxire arilash külkisi bilen qarap qoyup keynige dajidi. Buchaghda Rabiye xitay diplomatlirigha qarap :
ـ yénimda köprek xitay puli bar, 'amérika dollirigha almashturup bergen bolsanglar, ayrodromda romaldek bir nersiler éliwalghan bolsam, ـ dédi.
ـ yaq bolmaydu ! Bizning karimiz yoq ! ـ dep warqiridi xélila chong menseptiki bir xitay emeldar qopalliq bilen ret qilip. Bu sözni anglighan amérikiliq yash diplomat derhal yanchuqigha qolini sélip bir tutam amérika dollirini chiqirip, xitay emeldarlirining aldidila Rabiyege tenglidi :
ـ xanim buni éling, xalighanche ishliting, bu shexsiy pulum, ـ u pulni bérip sirtqa chiqip ketti.
Rabiye xijalet arilash közige yash aldi hemde ret qilghan xitay emeldarigha chongqur uh tartip bir qarap qoydi.
15 minot waqit, etrap jimjit.xitay emeldarliri bu 15 minutni ghenimet bilip Rabiyege sözlimekte :
ـ junggo... Qudretlik...choqum hésab alimiz....bölgünchiler...térrorchilar... Yowash bol....bolmisa baliliring....sermayeng...., ـ xitaylarning gepliri Rabiyening quliqigha kiripmu qoymaytti. U peqet 15 minutning tézraq toshushinila oylaytti. Uni turup qorqunch basatti. Bular yéniwalsa ـ he ?
Rabiye qadirgha 15 minot 15 yildek uzun tuyulup ketti. Uning yüriki normal soqush rétimini yoqatqan idi. U her qétimliq yürek soqushini xuddi gériniwich tam saitining jaranglighan qongghuraq awazidek ochuq hés qilishqa bashlidi.
ـ 3 minot qaldi, ـ asta pichirlidi arqidiki bir xitay. Ular Rabiye qadirni sirtqa élip chiqip, aptomobilgha olturghuzdi hemde qatmu ـ qat eskerler qorshap turghan amérika ayropilanining pelempiyi yénida kütüp turghan amérika diplomatlirining aldigha ekilip ulargha tapshurup berdi. Amérikining xitaydiki bash elchisi özini tonushturup bolup Rabiye bilen quchaqlap körüshti. Ular Rabiyeni arigha élip qolliridin, bilekliridin tutqiniche awaylap ayropilan pelempiyige qedem tashlidi. Arqisidin teng chiqqan xitay saqchiliri resmiyetlirini béjirip imza atquzup peske chüshüp ketti.aridin uzun ötmestin, Rabiye qadir amérika tashqi ishlarministirliqidin mexsus belgilen'gen richard ependi qatarliq diplomatlarning hemrahliqida amérika hawa yollirining ayropilani bilen yolgha chiqti.
2005 ـ yili 3 ـ ayning 17 ـ küni washin'gton waqti saet del besh.
Amérikining paytextige yéqin wirjiniya shitatining wyéna métro istansisining yénidiki igiz binaning birinchi qewitide olturushluq sidiqhaji rozi we uning besh perzenti axshamdin béri kirpik qaqmidi. Toghrisi üch kündin buyan, tüzük tamaq yémidi, közini yummidi.ularning, resmiy uqturushqimu ishen'güsi kelmey, ayropilanning asman'gha kötürülüshini kütüp olturghinigha besh saet boldi.
Béyjingdiki amérika elchixanisining téléfoni jiringlidi :
ـ biz hawagha kötürülduq.yolgha chiqtuq, ـ elchixanidikilermu xitayning her bir minutta yéniwélishidin, özgirip qilishidin ensirep, axirqi sikuntlarghiche xewerliship turghan idi.ularning könglimu emdi ornigha chüshken idi.
Washin'gtondiki tashqi ishlar ministirliqining téléfoni jiringlidi :
ـ Rabiye qadir yolgha chiqti, salametliki normal.
Aqsarayning, parlaméntning, kéngesh palatasining téléfonliri jiringlidi :
ـ Rabiye qadir yolgha chiqti, ayropilan hawagha kötürüldi.
Sidiqhajining öyining téléfoni jiringlidi :
ـ sidiqhaji ependi, ayropilan qozghaldi, Rabiye yolda, bir nechche minuttin kéyin téléfonni sizge ulap bérimiz.körüshüshke teyyarlining !
Amérikidiki, dunyaning her qaysi jayliridiki Uyghurlarning téléfonliri jaranglidi. Seher saet beshte bamdattin kéyin, hemme shükran namizigha tutush qildi.
Washin'gtondin dunyagha Uyghurche anglitish bériwatqan erkin asiya radiosining dolqunlirida Rabiye qadirning hayajanliq tunji awazi yangridi :
ـ essalam qérindashlirim! Men hürlükke chiqtim, lékin millitim............
Ejderha Bilen élishqan Ayal
Uyghurlarning musteqilliq herikiti yétekchisi Rabiye qadir toghrisida ochériklar
2005 - yil öktebir
Munderije
Muqeddime
Birinchi bölüm
Ösmürlük dewri
Tewekkül seper
Tasadipiy péshkellik
Xasiyetlik bowaq
Sebiy baliliq
Wehimilik xewerler
Qadirjanning shiriki
Kochida qalghan sahibxan
Gülzarliqqa makanlishish
Tirikchilik yolida
Ishchan qiz
Apetlik yillar
Sürgündiki balilar
Ikkinchi bölüm
Ata ـ ana, perzent söygüsi
Yéngi makan
Perishte qiz
Elـchi keldi
Alte balining, mehellining anisi
Adaletsiz sotning rehimsiz hökümi
Pul tépish asan eqil bolsa
Ilim ehlige hörmet
Manga batur oghlan kérek
U manga mensup
Bir körüp ashiq boldum
Weten azat bolghanda
Qachqun kélin
Beriket epkelgen kélin
Atushning yoli yaman, toshuydu otun, saman
Ãœrümchige makanlishish
Döng köwrüktin xantengrigiche
Ãœchinchi Bölüm
Hayat üchün köresh
Tunji qedem
Rabiyening aililikler binasi
Rabiye qadir soda sariyi
Uyghur binakarliri
Ghaz yiseng ördekning péyida bol
Béyjingdiki yermenke
Xelq'araliq yighin sehniside
Qedimiy yipek yolining yéngi karwan béshi
Urumchide bél gaytisni kütüwélish
Amérikigha seper
Xitay emeldarliri bilen söhbetler
Chong ishlarning mexpi pilani
Uyghurning qayashi Uyghur
Ming ana hessidarliq shirkiti
Xitay siyasiy kéngesh zalida
Asmanda tor, yerde qapqan
Ah, balilirim, men silerge qerzdar
Tötinchi bölüm
Zindandiki 2045 kün
Sirliq tuzaq
Türmidiki tunji kéche
Birinchi qétimliq soraq
Tehdit we nale
Toqquz künlük achliq körishi
Ejiba, axirqi uchrushushmu ?
Ölümdin qaytqan perishte
Achköz ghaljir itlar
Bir texse leghmen yewalsam...
Yaghliq chekken gunahmu ?
Roshen'gülning intiqami
Qarangghu kamirdiki shirin xiyallar
96 yashliq siyasiy mehbus
Gülnisaning gunahi
Türmidiki " haywanatlar baghchisi "
Chaghandiki öch élish
Yoruq dunyadiki ümid nuri
Xatime
*******************************
Muqeddime
2005 ـ yili 3 ـ ayning 17 ـ küni chüsh mezgili, ürümchi.
ـ dang, dang, dang, ـ tuyuqsiz qattiq urulghan türme ishikining awazi, közini yérim yumup, ichide dua qiliwatqan Rabiye qadirni bekla chöchütiwetti. U béshini kötirip kariwitidin qopqiche, kamirning ishiki sharaqlap échilip, uchisigha qapqara kastum, burulka kiygen bir top kishini bashlap kamirgha kirgen gundipay xotun warqiridi :
ـ mehkum Rabiye, nerse ـ kérekliringni tiz yighishturup biz bilen mang !
- Rabiye acha aman bolung !
- allahqa amanet Rabiye xénim ! - mehbus ayallar warqiridi.
Uzun yil yatqan mehbuslar tolimu segek kélidu, ular bir ishning shepisini tuyghandek yaki " xalayiq, guwah bolunglar, Rabiye qadirni epkétiwatidu " démekchi bolghandek, tamaqtin kéyin kamirlirida yatqanlarning hemmisini hoshyar bolushqa chaqirdi.
Türmide bérilgen buyruq shertsiz we tiz bija keltürülüshi kérek, bolmisa jinayetchining ishi chataq. Rabiye qadir kiyim ـ kécheklirini térishtüriwatqanda, qarap turghan qara kiyimlik kishilerning birining pichirlishidin kiyin, gundipay xotun yene warqiridi :
ـ mehkum Rabiye, boldi qil, tiz bol, özeng buyaqqa chiq!
Soraqchilarning we gundipaylarning kéche ـ kündüz démey soraqqa yaki ichi pushup qalsa mazaq qilip gep sorashqa haydap chiqishlirigha könüp qalghan Rabiye kamirdin chiqip etrapqa qarap heyran qaldi. Qalghan hemme kamirlarning aldida, puqrache kiyin'gen saqchilar sürlük qarap turatti. Rabiyening keynidin iz bésip egiship kéliwatqan qara kiyimlik, bestlik, yéshi chong saqchilar bolsa turqidin béyjingdin kelgendek qilatti. Ular tolimu qorqunchluq idi. Türme ishxanisi aldida bolsa téximu köp saqchilar turushatti. Rabiyeni türme ishxanisigha bashlap kirgen gundipay öre turghan igiz boyluq yashan'ghan, puqrache kiyin'gen saqchining isharitidin kéyin chiqip ketti.
ـ Rabiye qadir, kiyimliringni sélip tiz yötkiwal ! Biz sanga yéngi kiyim élip kelduq.yolgha chiqimiz, ـ dédi chirayidin emeldar ikenliki chiqip turghan héliqi igiz boyluqi qopal emma yumshaqraq teleppuzda. Rabiye qadir alte yildin buyan atiliwatqan ismining aldidiki mehkum dégen sözning chüshüp qalghanliqigha alahide diqqet qildi ـ de, dérize tereptiki ishkapning keynige ötüp, uchisidiki aldi ـ keynige " jinayetchi " dégen xitayche xet yézilghan kiyimlirini sélip, ular bergen qarikök chapan bilen shimni kiyiwaldi. U ornidin turup béshini kötürüpla, sirtqa qarap chüchüp ketti.türme etrapi hésabsiz saqchilar bilen toshup ketken idi. On nechche saqchi aptomobili otinimu öchürmey jiddiy halette teyyar turatti.
ـ élip ménginglar! Tiz bolunglar ! ـ kimdur biri buyruq teleppuzida sözlidi. Ikki saqchi Rabiyening yénigha keldi ـ de, uning qoligha taqaq saldi we bélikidin tutup sirtqa élip mangdi. Rabiye nege kétiwatqanliqini, néme üchün uni yalghuz élip mangghanliqini bilelmidi. U peqet, tuyuqsiz ölümge buyrulghan jinayetchilernila shundaq jiddiy bir shekilde élip kétidighanliqini biletti. U türme qorasigha chiqqanda, saqchi aptomobiligha chiqirildi. Etrapida qoralliq saqchilar olturushti. Aldidiki saqchi aptomobili ensiz chirqirap belge berdi, qalghan aptomobillar tengla qozghaldi. Türme derwazisi aldigha kelgende, bashliq süpet birsining bom awazda :
ـ hazirdin bashlap türmidin herqandaq kishining talagha chiqishigha, téléfonda alaqe qilishigha ruxset yoq. Mexpiyetlik ashkarilinip qalsa, siler ikkinglar jawabkar bolisiler. Qolingizdiki merkezning yolyoruqida bu nersiler éniq yézilghan, ـ dégen awazi anglandi.
ـ xop rehber, buyruq ijra qilinidu. Hemmige kapaletlik qilimiz. Xatirjem bolung, ـ dep jawab berdi türme bashliqi. Rabiye bu sözlerdin, özining türmidiki mehbuslardinla emes, belki saqchi, gundipaylardinmu mexpiy halda bir yerge élip kétiliwatqanliqini jezm qildi. Türme ishiki aldida saqchilar uning qolidiki taqaqni ilip qaldi. Yüzlerche saqchi aptomobillarda qatarliship yolgha chiqti. Nelerdindur gharqirap yitip kelgen tik uchar ayropilan ularni közitip asmanda teng mangdi.
Alahezel yérim saetlerdin kéyin, aptomobillar toxtidi. Saqchilar Rabiyeni yerge chüshürüp haydap élip mangdi. Rabiye etrapigha nezer tashlap téximu qorqup ketti. Bu jay ürümchi ayrodromi idi. Hemme yerni sürlük jimjitliq basqan. Saqchilar etrapni qorshap turatti. Ular Rabiyeni kütiwélish binasidiki heywetlik bézelgen bir méhmanxanigha bashlap kirdi. Méhmanxanida on nechche neper xitay emeldarliri öre turushatti. Rabiye sepsélip qarap, ularning birersiningmu özi tonuydighan yerlik emeldar emeslikini hés qildi. Qapaqliri türülgen bu emeldar xitaylar Rabiyege xuddi qol astidiki katiblirigha qarighandek diqqet bilen qarashqa bashlidi.
ـ mushu jeynektek Uyghur xotun ـ he ?!ـ déwetti arisidin biri chishlirini ghuchurlitip. Arqidinla ularning hemmisi keynide turghan 60 yashlardiki bir emeldarigha itaetmenlerche telmürüp qarap turushti. Kafi renglik közeynek taqiwalghan bu emeldar közini yumuwélip qolidiki tamakisini zerde bilen shorawatatti. Turqidin nahayitimu chong emeldardek körünup turghan bu kishi, qolidiki tamakisini yerge tashlap putining uchida mijip ـ mijip dessiwetti ـ de, asta méngip Rabiye qadirning yénigha keldi :
ـ jinayitingning qanchilik éghirlap ketkenlikini bilemsen ? Éringning junggogha tölep tügetküsiz ziyan salghanliqini bilemsen ? Xep.... Xep ! Séning bundaq chong bala térip béridighiningni bilgen bolsaq.... Hey..... Merkezning buyruqi...
Béshi ـ ayiqi yoq tapa ـ tenilerdin Rabiye héchnémini chüshenmidi. Xitay bashliq qolini shiltip " epchiqinglar " dégen isharetni qildi ـ de, yene tamakisini tutashturushqa bashlidi. Saqchilar Rabiyeni yan tereptiki kichikkine ishxana öyge bashlap kirdi. Ikki ayal saqchi uning chachlirini, kiyimlirini tüzeshtürüshke bashlidi. Ular hetta somkiliridin girim qutilirini chiqirip, Rabiyening yüzlirige upa ـ engliklerni sürüp qoyushti.
ـ chapsan ! Waqit toshti, ménginglar ! ـ tashqiridin buyruq awazi anglandi.
Herküni kéche ـ kündüzde minglighan yoluchilar uyaq ـ buyaqqa méngip turidighan ürümchi xelq'ara ayrodromi bügün jimjit. Birmu adem körünmeytti. Uchush we qonushlarning hemmisi bikar qilin'ghanliqi, qoralliq herbiy we saqchilarning köplikidin jiddiy herbiy halet yürgüzülgenliki éniq bilinip turatti. Saqchilar Rabiyeni mexsus teyyarlan'ghan ayropilan'gha élip chiqti. Uning töt etrapida 20 - 30 dek qoralliq saqchi uni qorshap olturushti. Etrapidiki saqchilar, Rabiye ayropilan asman'gha kötürülgende uchup kétidighandek ensiz halda uning her bir herikitige sepsilip qarap olturatti. Etrap jimjit, saqchilar sürlük idi.
Ayropilan qozghaldi we asta kötürülüp uchushqa bashlidi, lékin nege kétiwatqanliqi Rabiyege namelum idi.
Rabiye qadirni mexsus buyruq bilen élip mangghan ayropilan üch saettin artuq uchqandin kéyin, asta ـ asta peslep béyjing ayrodromigha qondi. Rabiye qadir ayropilan qozghilip taki qon'ghiche bolghan ariliqta dekke ـ dükke we oxshimighan texmini perezler ichide bash ـ axiri yoq xiyallargha gherq boldi.
Bir insan'gha tikilip qarashqa, külümsirep salamlishishqa we paranglishishqa ruxset qilinmaydighan ürümchi lyudawan, bajangxu türmiliride besh yil yette ay alte kün yétip, insan muamilisidin mehrum bolghan Rabiye, téxi üch kün ilgiri türme ishxanisida ürümchidiki baliliri bilen körüshken idi. Shu küni saqchilar uninggha xitayche bolsimu sözleshke, balilirining sowghatlirini élishqa ruxset qilghan, hetta balilirigha issiq chay quyup bergen idi. Bügün yéngi kiyimlerni kiygüzdi.mana emdi béyjinggha élip keldi.
ـ way xudayim! Érim sidiqhaji bilen, washin'gtondiki besh balam bilen didarlishidighan oxshimamdimen !? Ah xuda! Sanga shükri qildim, peryadimiz yetken oxshaydu, ـ Rabiye shularni xiyal qilip bashqidin rohlinishqa bashlidi. U ayropilan shotisidin chüshkende, etrapidiki saqchi aptomobilliri bilen qorshap turghan qoralliq esker ـ saqchilarni körüp tuyuqsiz yene hoduqti. Rabiye bilen bille kelgen xitay emeldar peske chüshüp aldigha chiqqan xitay emeldarliri bilen jiddiy we soghuq keypiyatta salamlashqandin kéyin, Rabiyeni saqchi aptomobiligha sélip chettiki bir binagha élip keldi. Rabiyeni bashlap mexsus teyyarlan'ghan keng, igiz ishxanigha kirgen saqchilar, yene bir bashliqning aldigha kélip Rabiyeni toxtatti. Bu yerdikiler Rabiyeni bashqiche saxta we sun'iy bir xoshal keypiyatta kütüwaldi. Uni krésloda olturushqa teklip qildi.uninggha xushpuraqliq qiziq chay tutti. Özining diplomatiye ministirliqidin kelgenlikini bildürgen bir neper salapetlik emeldar Rabiyege aldirimay, sozup ـ sozup sözleshke bashlidi :
ـ biz bügün, séni amérikigha ötküzüp bérishke mejbur bolduq. Sen jinayet ötküzgen. Qanun boyiche jazalan'ghan. Bultur jazani bir yil qisqartqan iduq.buyil sirtta 18 ay muddet ichide dawalinishinggha ruxset qilduq. Türmide yatqan waqtingda séni urmiduq, tillimiduq, xorlimiduq. Amérikigha barghanda rast gep qilishingni ümid qilimiz. Bu yerde yene besh balang qaldi, shirkitingde milyon ywenlik sermayeng qaldi.sen tijaretchi, pul tépishqa mahir, amérikigha barghandin kéyin, pul tapimen, tijaret qilimen déseng milyardlap pul tépishinggha yardemlishimiz. Lékin, éringni dorap bölgünchilik ishlirigha arilashsang, aqiwitingni obdan oylap qoyghin. Bu bizning sanga deydighan axirqi sözimiz !
. ـ nahayiti az waqting qaldi, men séning éniq ipadengni anglimaqchimen, jawap bergin ! ـ emeldar yene soridi. Rabiye qadir chongqur hayajan we tesadipiy hoduqush ichide néme déyishni bilelmey qarap turup qaldi.
ـ méning es yadim jayida emes, ganggirapla qéliwatimen, ـ dédi Rabiye asta emma temkin awazda, ـ hazir héchnémini chüshenmidim, bekla hoduqup qaldim, silerge oylapraq, kéyinrek jawap bérey qandaq ?- Rabiye jawab bérishtin özini qachurdi.
Del shu peytte, méhmanxana öyning qosh qanatliq chong ishikidin bir neper amérika diplomati, yene bir neper doxtur ayal bilen bille kirip keldi.ular tolimu meghrur hemde ghalip körinetti.xitay emeldarliri néme üchündur öpür ـ töpür bolup ketti. Amérika diplomati Rabiye qadirgha qarap udul qedem tashlap kelmekte. Rabiye hayajan ilkide titrep turup ornidin turdi we ulargha qarap intilip méngishqa temsheldi.
ـ men amérikining diplomati, bu xanim bizning doxturimiz, Rabiye xanim men sizni tebrikleymen, siz erkinlikke érishtingiz! Sizni bügünla amérikigha ekitimiz.hazir ruxset qilsingiz, doxturimiz salametlikingizni tekshüridu, ـ diplomat ghulichini kérip Rabiye qadirning aldigha keldi. Rabiye hayajan ichide közlirige issiq yash aldi. Bir sékunt waqit ichide özgiriwatqan insaniy qimmitining türtkiside amérika diplomatigha qarap özini atti !
ـ rehmet silerge amérika, rehmet silerge amérika xelqi, rehmet silerge insan hoquqini himaye qilghuchi dunya xelqi ! ـ Rabiye ün sélip yighlap ketti. Amérikiliq doxtur xanim Rabiyening yürek herikitini, nepes yollirini hemde bash qismi besh ezasini inchikilep közitip tekshürüp chiqti. Qapaqlirini türüp qarap turghan xitay diplomatliri we saqchiliri, Rabiye qadir bilen uruq ـ tughqanliridek quchaqliship körüshüp, köz yashlirini tutalmay yighlawatqan amérika diplomatini körüp asta ـ asta bashlirini sanggilitishti.
ـ toxtang ependim, ـ dédi bir xitay emeldari bu qizghin keypiyatni buzup, ـ Rabiyeni silerge ötküzüp béridighan waqit téxi toshmidi. Siler yene 15 minot saqlishinglar kérek ! ـ xitay emeldari Rabiyening bilikidin tartip uni xitay saqchilirining topi ichige ekirip ketmekchi boldi. Ular shundaq qilip bu osal halitidin qutulmaqchi bolghandek qilatti. Amérika diplomati her qanche sözlisimu aqmidi.
ـ kechürüng Rabiye xanim, sizni yene 15 minot malal qilip qoyidighan bolduq. 5 yildin artuq küttingiz, emdi az texir qiling, bulardin biraqla qutulisiz, ـ dédi yash diplomat rawan xitay tilida. U, Rabiyeni taliship tartip turghan qolini qoyiwétip, xitay emeldarlirigha mesxire arilash külkisi bilen qarap qoyup keynige dajidi. Buchaghda Rabiye xitay diplomatlirigha qarap :
ـ yénimda köprek xitay puli bar, 'amérika dollirigha almashturup bergen bolsanglar, ayrodromda romaldek bir nersiler éliwalghan bolsam, ـ dédi.
ـ yaq bolmaydu ! Bizning karimiz yoq ! ـ dep warqiridi xélila chong menseptiki bir xitay emeldar qopalliq bilen ret qilip. Bu sözni anglighan amérikiliq yash diplomat derhal yanchuqigha qolini sélip bir tutam amérika dollirini chiqirip, xitay emeldarlirining aldidila Rabiyege tenglidi :
ـ xanim buni éling, xalighanche ishliting, bu shexsiy pulum, ـ u pulni bérip sirtqa chiqip ketti.
Rabiye xijalet arilash közige yash aldi hemde ret qilghan xitay emeldarigha chongqur uh tartip bir qarap qoydi.
15 minot waqit, etrap jimjit.xitay emeldarliri bu 15 minutni ghenimet bilip Rabiyege sözlimekte :
ـ junggo... Qudretlik...choqum hésab alimiz....bölgünchiler...térrorchilar... Yowash bol....bolmisa baliliring....sermayeng...., ـ xitaylarning gepliri Rabiyening quliqigha kiripmu qoymaytti. U peqet 15 minutning tézraq toshushinila oylaytti. Uni turup qorqunch basatti. Bular yéniwalsa ـ he ?
Rabiye qadirgha 15 minot 15 yildek uzun tuyulup ketti. Uning yüriki normal soqush rétimini yoqatqan idi. U her qétimliq yürek soqushini xuddi gériniwich tam saitining jaranglighan qongghuraq awazidek ochuq hés qilishqa bashlidi.
ـ 3 minot qaldi, ـ asta pichirlidi arqidiki bir xitay. Ular Rabiye qadirni sirtqa élip chiqip, aptomobilgha olturghuzdi hemde qatmu ـ qat eskerler qorshap turghan amérika ayropilanining pelempiyi yénida kütüp turghan amérika diplomatlirining aldigha ekilip ulargha tapshurup berdi. Amérikining xitaydiki bash elchisi özini tonushturup bolup Rabiye bilen quchaqlap körüshti. Ular Rabiyeni arigha élip qolliridin, bilekliridin tutqiniche awaylap ayropilan pelempiyige qedem tashlidi. Arqisidin teng chiqqan xitay saqchiliri resmiyetlirini béjirip imza atquzup peske chüshüp ketti.aridin uzun ötmestin, Rabiye qadir amérika tashqi ishlarministirliqidin mexsus belgilen'gen richard ependi qatarliq diplomatlarning hemrahliqida amérika hawa yollirining ayropilani bilen yolgha chiqti.
2005 ـ yili 3 ـ ayning 17 ـ küni washin'gton waqti saet del besh.
Amérikining paytextige yéqin wirjiniya shitatining wyéna métro istansisining yénidiki igiz binaning birinchi qewitide olturushluq sidiqhaji rozi we uning besh perzenti axshamdin béri kirpik qaqmidi. Toghrisi üch kündin buyan, tüzük tamaq yémidi, közini yummidi.ularning, resmiy uqturushqimu ishen'güsi kelmey, ayropilanning asman'gha kötürülüshini kütüp olturghinigha besh saet boldi.
Béyjingdiki amérika elchixanisining téléfoni jiringlidi :
ـ biz hawagha kötürülduq.yolgha chiqtuq, ـ elchixanidikilermu xitayning her bir minutta yéniwélishidin, özgirip qilishidin ensirep, axirqi sikuntlarghiche xewerliship turghan idi.ularning könglimu emdi ornigha chüshken idi.
Washin'gtondiki tashqi ishlar ministirliqining téléfoni jiringlidi :
ـ Rabiye qadir yolgha chiqti, salametliki normal.
Aqsarayning, parlaméntning, kéngesh palatasining téléfonliri jiringlidi :
ـ Rabiye qadir yolgha chiqti, ayropilan hawagha kötürüldi.
Sidiqhajining öyining téléfoni jiringlidi :
ـ sidiqhaji ependi, ayropilan qozghaldi, Rabiye yolda, bir nechche minuttin kéyin téléfonni sizge ulap bérimiz.körüshüshke teyyarlining !
Amérikidiki, dunyaning her qaysi jayliridiki Uyghurlarning téléfonliri jaranglidi. Seher saet beshte bamdattin kéyin, hemme shükran namizigha tutush qildi.
Washin'gtondin dunyagha Uyghurche anglitish bériwatqan erkin asiya radiosining dolqunlirida Rabiye qadirning hayajanliq tunji awazi yangridi :
ـ essalam qérindashlirim! Men hürlükke chiqtim, lékin millitim............